בנתיב עולי הרגל | في طريق الحجاج | The Pilgrim Route
[תמונה: החאן בסוף המאה ה-19. האוסף הלאומי לתצלומים על שם משפחת פריצקר, הספריה הלאומית, ארכיון יעקב ורמן]

הדרך מעיר הנמל יפו לירושלים שימשה עולי רגל, סוחרים ועוברי אורח במשך מאות שנים. במערות שעל אם הדרך קמו בתי קפה פשוטים שבהם הוגש קפה ומזון דל. בסוף המאה ה -19 הוקם החאן - אכסניה שבה אפשר לעצור למנוחה בטוחה. הנוסעים נדרשו לשלם דמי מעבר: גרוש לחמור, גרוש וחצי לסוס ושני גרוש לגמל. בכל יום חלפו כאן כמאה גמלים שהובילו לירושלים כשלושים טון אספקה. עם התפתחות הדרכים ואמצעי התחבורה בתחילת המאה העשרים איבד החאן מחשיבותו וננטש.

כך תיאר את החאן ש"י עגנון, זוכה פרס נובל לספרות, בספרו ’תמול שלשום’:
"כאן במקום זה עומד בית ישן, מטבורו ומטה הוא אורווה ומטבורו ולמעלה הוא בית קהוה (קפה). דולקת כירה גדולה ועליה כמה קומקומים גדולים. עמדו כמה נוסעים ונכנסו... משרתי הבית ממהרים ורצים, ובידיהם כוסות... ושופכים חציים על הישנים ומוזגים חציים לערים, בין שרוצים לשתות ובין שאינם רוצים לשתות ומשלמים על כורחם פי כמה מרובה משכוס זו שווה."

[صورة: الخان في نهاية القرن ال 19 . المجموعة الوطنية للصور على اسم عائلة فريتسكر المكتبة الوطنية الإسرائيلية أرشيف يعكوف فيرمن]

استخدم الحجاج ، التجار والمازة الطريق بين ميناء يافا والقدس منذ قرون ، في الكهوف على طول الطريق ، بنيت مقاي بسيطة تقدم القهوة والطعام البسيط . في نهاية القرن ال 19 ، تم إنشاء الخان - تزل حيث يمكنك التوقف للحصول على راحة آمنة . ظلب من الركاب دفع رسوم مرور : قرش للحمار ، وقرش ونصف للحصان ، وقرشين للجمل . مر من هنا يوما حوالي مائة جمل تنقل حوالي ثلاثين طنا من المؤن إلى القدس ۔ مع تطور الطرق ووسائل النقل في مطلع القرن ال 20 ، فقد الخان أهميته وأصبح مهجوڑا ۔

في كتابه " تمول شلشوم " وصف الحائز على جائزة نوبل للآداب شاي عجنون الخان بالكلمات التالية : هنا في هذا المكان يوجد بيت قديم ، من وسطه إلى أسفل إسطبل ، ومن وسطه إلى الأعلى مقهی . موقد كبير مشتعل وعليه عدة غلايات كبيرة . وقف بعض الركاب ودخلوا ... تندفع خدمة المكان ويسرعون حاملين الاكواب ... وتسكب نصفها على النيام ونصفها الآخر للممستيقظين ، سواء أكانوا يريدون الشرب أم الد ، ويدفعون رغفاعتهم عدة أضعاف ما يساويه الكوب

[Image: The khan in the late 19th century, Jacob Wahrman Archive, The Pritzker Family National Photography Collection, the National Library of Israel]

The road from the port city of Jaffa to Jerusalem served pilgrims, merchants and travelers for centuries. Simple rest stops sprang up in caves along the way, serving coffee and meagre food items. The khan, which was established in the late 19th century, provided safe accommodations. Travelers were charged a transit fee: one grush for a donkey, one-and-a-half for a horse, and two for a camel. Some one hundred camels passed through daily, bearing about thirty tons of supplies. With the development of the road system and means of transportantion in the early 20th century, the khan lost its importance and was abandoned.

S.Y.Agnon, Nobel laureate for literature, described the khan in his book, Temol Shilshom ("Only Yesterday"): Here in this place stands an old house, from its center and below a stable, and from its center and above, a coffee house. A great stove burns and on it a few kettles. A few travelers arose and entered... the servants rush and run... glasses in their hands... spilling half on the sleeping and half on the awake, whether they wanted to drink or not, and forced to pay several times more the worth of the glass"

The Khan Sha’ar HaGai site includes a memorial center for convoys that broke through to Jerusalem. The site was inaugurated at the end of 2020.
The place was photographed that day by the same photographer Click for a larger image Click for a larger image